W obecnej dobie rozpatrywania procesów fizjologicznych
zachodzących w obrębie skóry zdrowej i w jej schorzeniach, należy stosować
tzw. "inteligentną kosmetykę", która uwzględnia rolę zjawisk odpornościowych
na bazie biologii molekularnej.
Zachowanie prawidłowej odporności w tkance skóry zależy od efektywnego
współdziałania rezydujących w niej komórek limfatycznych, pochodzących
ze szpiku: granulocytów, monocytów, makrofagów oraz limfocytów (zależnych
od centralnego narządu limfatycznego - grasicy i w niej dojrzewających
- tzw. limfocytów T oraz niezależnych od grasicy tzw. limfocytów B,
które różnicują pod wpływem tkanki limfatycznej przewodu pokarmowego).
Sprawnie działające komórki układu odpornościowego potrafią niszczyć
substancje patogenne w sposób bezpośredni (tzw. cytotoksyczność lokalna)
lub pośrednio poprzez produkcję białek inaktywujących - przeciwciał.
Aby doszło do skutecznej obrony w tkankach skóry, muszą być zachowane
warunki; kluczowa rola limfocytów T i wytwarzanie tzw. komórek pamięci
napotkanych patogenów oraz dobre współdziałanie pomocniczych limfocytów
T z limfocytami B w procesie tworzenia przeciwciał. Ważna jest również
funkcja limfocytów T supresyjnych (ograniczających), które pełnią ważną
rolę w nadzorze odpornościowym.
W zjawiskach współdziałania komórek zachodzi przesyłanie międzykomórkowych
sygnałów o charakterze niskocząsteczkowych substancji białkowych - zwanych
cytokinami. Tą nazwą określa się szeroki zakres białek: czynników wzrostu
komórkowego, interleukin i monokin oraz chemokin. Cytokiny pobudzają
lub hamują rozmnażanie i dojrzewanie komórek, przemieszczanie się komórek
do miejsc zakażonych, niszczenie komórek nowotworowych, jak też wytwarzanie
różnych substancji (w tym innych cytokin oraz np. kolagenu).
Z punktu widzenia kosmetologii na uwagę zasługują cytokiny obecne w
skórze i odpowiedzialne za jej funkcję ochronną: m.in. odnowy naskórka,
syntezy kolagenu, jako procesu naprawczego, związanych z wiekiem zjawisk
degeneracyjnych skóry. Najważniejsze z cytokin skórnych produkowane
są przez keratynocyty - żywe komórki warstwy podstawnej naskórka. Mają
one działanie pobudzające lub hamujące czynność fibroblastów (komórek
powstających w tkankach jako efekt przekształcania się z makrofagów)
oraz komórek śródbłonka naczyń skóry i barwnikowych (melanocytów).
Wpływ pobudzający fibroblasty w kierunku ich namnażania i produkcji
kolagenu wywieraj ą następujące cytokiny:
-
FGF (ang.: Fibroblast Growth Factor) - czynnik wzrostu
fibroblastów wytwarzany przez keratynocyty wzmaga dojrzewanie fibroblastów
i produkcję kolagenu tworząc substancję podporową skóry,
-
TGF (ang.: Transforming Growth Factor) - zespół
czynników wzrostu tzw. przekształcających komórki i jednocześnie
pobudzający angiogenezę (tworzenie nowych naczyń w skórze, poprzez
wpływ na komórki śródbłonka naczyniowego), również wytwarzany przez
komórki naskórka - keratynocyty.
Inne komórki mogą również wytwarzać substancje pobudzające
wzrost fibroblastów, np:
-
PDGF (ang.: Plateler Growh Factor) - czynnik wzrostu
i dojrzewania płytek krwi; działa w kierunku namnażania się fibroblastów
i produkcji kolagenu w procesach zapalnych - wydzielany przez płytki
krwi.
-
IŁ 1 (ang.: Interieukin 1) interleukina 1, wytwarzana
przez monocyty krwi i makrofagi skóry, nazwana cytokiną prozapalną.
Nasila procesy zapalne w obrębie skóry i jednocześnie silnie pobudza
fibroblasty.
-
IŁ 6 (ang.: Interieukin 6) interleukina 6, produkowana
m.in. przez dojrzałe fibroblasty i makrofagi, która pobudza wzrost
fibroblastów i nasila wytwarzanie kolagenu; należy również do grupy
cytokin nasilających odczyny zapalne.
Wpływ hamujący na namnażanie się fibroblastów oraz na produkcję kolagenu
ma wyżej wymieniona interleukina 6, która w postaci związanej z surowiczym
białkiem blokującym jej funkcję, hamuje w pewnych warunkach wzrost fibroblastów
i produkcję kolagenu. Dodanie kolagenu typu IV i V do hodowli komórek
skóry wpływa na zahamowanie funkcji czynnika wzrostu fibroblastów, który
m.in. powoduje także zwiększenie tworzenia się nowych naczyń.
Same fibroblasty również produkują i wydzielają takie cytokiny, jak
czynnik pobudzający wzrost komórek naskórka, wyżej wymienioną interleukinę
6, regulującą dojrzewanie, namnażanie się fibroblastów i wytwarzanie
kolagenu.
Opisane zależności funkcyjne pomiędzy komórkami naskórka, komórkami
limfatycznymi, fibroblastami, w których pośredniczą informacyjne substancje
białkowe, cytokiny, dają tylko przybliżony obraz skomplikowanej sieci
wzajemnych powiązań prowadzących do niezaburzonej fizjologicznej produkcji
kolagenu przez fibroblasty skóry. W wyniku starzenia się skóry oraz
niektórych dermatoz, dochodzi do zaburzenia równowagi pomiędzy tworzeniem
(produkcją) i rozpadem (destrukcją) kolagenu. Postępujący z wiekiem
rozkład struktury kolagenu i elastyny obniża wartość struktury podporowej
na granicy skórno-naskórkowej i w skórze właściwej, a także powoduje
zmniejszenie przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych odżywiających
skórę właściwą i tkankę podskórną.
Uzupełniające dostarczanie na powierzchnię skóry transdermalnego kolagenu
w postaci dobrze wchłaniającego się żelu, stało się podstawą nowoczesnej
nieinwazyjnej kosmetologii. Regularna aplikacja naskórna kolagenu uzyskanego
ze skór ryb, zachowującego strukturę potrójnej helisy, w wyniku filtracji
przez fibroinę jedwabiu i bardzo dobrze wchłaniającego się już po kilku
minutach, pozwala uzyskać szybki efekt dobrego nawilżenia, elastyczności
skóry i ogólnej rekonstrukcji macierzy pozakomórkowej skóry. Utrwalone
efekty pozytywne w tkance skórnej osiąga się już po paru tygodniach
w postaci odnowy elastyczności i napięcia skóry, a ponadto w przypadkach
podrażnień skórnych uzyskuje się wyraźny wpływ kojący.
W odróżnieniu od korzystnego wpływu miejscowego stosowania pochodnych
witaminy A (retinoidów), gdzie pozytywne działanie dostrzegano dopiero
po dziesięciu miesiącach, użycie kolagenu transdermalnego przyspiesza
pozytywne rezultaty kosmetyczne, co jest zrozumiałym powodem coraz szerszego
zainteresowania tym preparatem. Oczekiwania znakomitych rezultatów kosmetologicznych
pod wpływem preparatów zawierających zespół cytokin z siary mleka krowiego,
stosowanych w ostatnich latach, również nie spełniły się.
Zastosowanie kolagenu transdermalnego w chorobach skóry
Obserwacje kliniczne wskazują na pozytywne rezultaty
zastosowania kolagenu w różnych postaciach chorób alergicznych skóry
oraz w schorzeniach związanych z zaburzeniami rogowacenia naskórka (łuszczyca,
nadmierne rogowacenie przymieszkowe) oraz w chorobach skóry związanych
z nieprawidłowym funkcjonowaniem gruczołów łojowych (trądzik zwykły
i różowaty) z wyjątkiem wystąpienia głębokich zmian ropowiczych, które
wymagają uprzedniego leczenia przeciwinfekcyjnego. W niektórych postaciach
łuszczycy o ciężkim przebiegu, gdzie nasilone zmiany chorobowe zajmują
duży obszar skóry i towarzyszy temu komponenta wysiękowa, zastosowanie
kolagenu może nie dać spodziewanego efektu. Podobnie niewskazane jest
stosowanie kolagenu transdermalnego w przypadku terapeutycznej długotrwałej
ekspozycji na promienie ultrafioletowe w tzw. fototerapii łuszczycy
po uprzednim uczuleniu skóry na światło substancjami pochodzenia roślinnego
(psolareny), gdyż zahamowanie podziałów komórkowych i rozpad komórek
naskórka wymaga dłuższego czasu do ich regeneracji.
Doskonałe efekty stosowania kolagenu transdermalnego uzyskuje się w
przewlekłych schorzeniach naczyń żylnych (żylaki podudzi), przebiegających
ze zmianami troficznymi na tle niedokrwienia skóry i tkanki podskórnej.
W innych defektach struktury kolagenowej skóry i tkanki podskórnej,
takich jak wrodzone i nabyte rozstępy skórne oraz w przypadkach nierównomiernego
rozkładu podskórnej tkanki tłuszczowej, co określa się jako zespół cellulitis,
kilkumiesięczna regularna aplikacja kolagenu transdermalnego stopniowo
przywraca warunki fizjologiczne.
Kolagen transdermalny stosowany do przyspieszenia gojenia
się nie zakażonych ran powstałych po urazach skóry, aplikowany na skórze
wokół rany, doskonale spełnia oczekiwaną rolę.
Podobnie kolagen aplikowany regularnie i długotrwale na różnego rodzaju
blizny pourazowe i pooperacyjne przynosi doskonały efekt kosmetyczny.
W przypadku wystąpienia w obrębie blizn łagodnego rozrostu nowotworowego
zwanego bliznowcem, należy zacząć stosowanie kolagenu po 3-4 tygodniach
od momentu ukończenia leczenia zewnętrznego takimi środkami jak 5-fluorouracyl
w postaci kremów i maści. Ta ostrożność powinna być zachowana ze względu
na możliwość nasilenia stanu zapalnego w obrębie bliznowca - podczas
równoczesnego leczenia ograniczającego rozplem komórek nowotworowych
wskutek stosowania kolagenu transdermalnego. Prawdopodobnie występuje
wówczas blokowanie przez warstwę kolagenu nałożonego na bliznowcową
zmianę możliwości stopniowego pozbywania się przez naskórek metabolicznych
produktów rozpadu komórek bliznowca pod wpływem terapii prowadzącej
do zahamowania podziału komórek patologicznych i ich ostatecznej destrukcji.
Znakomite efekty osiąga się również po aplikacji kolagenu w przypadkach
oparzeń skóry. Należy natomiast opóźnić początek stosowania kolagenu
w oparzeniach skóry powstałych w wyniku radioterapii nowotworów złośliwych
skóry lub innych narządów, w których powstaje rozległy rumień skóry
i złuszczenie naskórka. Wczesne ostre odczyny skórne po radioterapii
to reakcje uboczne tkanek otaczających, które występują w wyniku, w
toku stosowania jonizacyjnego. Ostatecznym celem promieniowania jest
cząsteczka DNA jądra komórek zmienionych nowotworowe i jej rozpad występujący
jako bezpośredni skutek radioterapii. Działanie pośrednie polega na
wytworzeniu wolnych rodników na komórkach docelowych. Wolne rodniki,
jako cząstki niestabilne, mogą również uszkadzać DNA i wówczas niszczenie
komórek nowotworowych pogłębia się. Wczesne odczyny popromienne występują
do 6 tygodni po zakończeniu radioterapii. Dopiero po tym okresie powinno
się zaczynać stosowanie kolagenu transdermalnego, aby pozwolić tkankom
powłok skórnych pozbyć się metabolitów powstałych po rozpadzie komórek.
Natomiast w przypadkach starych blizn poradiacyjnych zawsze można stosować
kolagen transdermalny, uzyskując dobry efekt kosmetyczny.
Przedstawiono powyżej najważniejsze problemy polegające na ustaleniu
bezpiecznego i skutecznego postępowania W niektórych postaciach schorzeń
dermatologicznych spotykanych w nowoczesnej kosmetologii.
Nowe zagadnienia korzystnej roli kolagenu transdermalnego' w kosmetologii
lekarskiej i strategia jego stosowania wynikają ze stale rozszerzającego
się zakresu nowych odkryć w dziedzinie medycyny biomolekularnej.
Warszawa 10.04.2005 Dr med. Wanda Brajczewska - Fischer, specj. Dermatolog
- immunolog
Piśmiennictwo:
Braun - Fa-tco J. Iwsp,: Dermatologia, red. Gliński W., Wolska H. Wyd.
Czelej, Lublin 2002, Onkologia Kliniczna, Wybrane zagadnienia radioterapii,
red. Kozakiewicz B., wyd. med. Borgis, Warszawa 2004, Jędrzejczak W.
W., Podolak-Dawidziak M. (red.) Cytokiny - zastosowanie kliniczne, Yolumed,
Wrocław 1996, Schwarz T., Luger T. A. (ed) Epidermal Growth Factors
and Cytokines, Marcel Dekker, Inc., New York 1994, Goidsmith L. A. (ed)
Physiology, Biochemistry and Molecular Biology ofthe Skin, vol. l, Oxford
University Press, Inc., New York 1994, Wawer I.: Aronia bez ograniczeń.
Fenomen antocjanów aroniowych. Master Pharm 2004, Jędrzejewski J.: Chemia
Kosmetyczna i Gospodarcza, 5/6, 1996, wyd. Merek Sp.zo.o.
